Prawo autorskie w fotografii – co można, a czego nie

Robienie zdjęć stało się niezwykle popularne w ostatnich latach, a powszechny dostęp do Internetu oraz chęć dzielenia się zdjęciami w sieci sprawiły, że rozwinęły się dyskusje na temat tego, co można, a czego nie można publikować oraz jak ustosunkować się do powstałych fotografii. W tym artykule postaram się przybliżyć nieco kwestię praw autorskich w fotografii, by rozwiać ewentualne wątpliwości.

1. Prawo autorskie – czym jest i co obejmuje
   • Prawo autorskie osobiste
   • Prawo autorskie majątkowe
2. Prawo autorskie w fotografii
3. Zdjęcia – łamanie praw autorskich
4. Licencje na zdjęcia
   • Cztery główne licencje Creative Commons
5. Publikowanie zdjęć z wizerunkiem osób trzecich
6. Fotografowanie obiektów objętych prawami autorskimi
7. Prawo autorskie w fotografii – podsumowanie

Prawo autorskie – czym jest i co obejmuje

W Dzienniku Ustaw z 1994 roku w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych czytamy, że “przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór)”. Do tego dzielimy prawa autorskie na osobiste oraz majątkowe. Co to oznacza w praktyce?

Prawo autorskie osobiste

W przypadku tego prawa autor fotografii lub innego utworu może podpisać go swoim nazwiskiem lub pseudonimem, choć ma również prawo do anonimowej publikacji swojego dzieła. Jest to prawo niezbywalne i nieograniczone w czasie. Autor w tym przypadku może także zastrzec, że utwór musi mieć zachowaną treść oraz formę. Autorskie prawo osobiste często zauważalne jest przy kręceniu adaptacji filmowych dla książek. Wtedy autor bierze czynny udział w kreowaniu filmowej rzeczywistości.

Prawo autorskie majątkowe

Najprościej rzecz ujmując, autorskie prawa majątkowe pozwalają twórcy na zarabianie na swoim projekcie. W przypadku majątkowych praw autorskich sprawa ma się nieco inaczej niż w przypadku praw osobistych. Majątkowe prawo autorskie ważne jest przez cały czas życia twórcy i przez 70 lat po jego śmierci lub przez 70 lat od daty pierwszego rozpowszechnienia utworu w przypadku, gdy autor jest nieznany.

Twórca może przenieść majątkowe prawa autorskie na inny podmiot lub osobę i wtedy to ona otrzymuje wynagrodzenie w przypadku użycia utworu przez inne podmioty. Tu jednak również następuje pewna ciekawa zależność, ponieważ jeśli prawo autorskie przysługuje komuś innemu niż twórcy, to czas posiadania praw autorskich do utworu jest taki sam.

Prawo autorskie w fotografii

Prawo autorskie w fotografii jest obecnie dość dobrze ugruntowane i mogłoby się wydawać, że każdy wie z czym wiąże się publikacja zdjęć w Internecie, pobieranie ich oraz rozpowszechnianie. Tak jednak nie jest. Bardzo często użytkownicy Internetu nieświadomie łamią prawo poprzez publikację zdjęć z wizerunkiem innych osób lub wrzucenie fotografii z wakacji, na których znajduje się Wieża Eiffla nocą.

Zdjęcia – łamanie praw autorskich

Łamanie praw autorskich, jeśli chodzi o wykorzystanie fotografii jest bardzo częste, szczególnie wśród osób prywatnych. Firmy, zdając sobie sprawę z konsekwencji prawnych coraz lepiej zdają sobie sprawę z wykorzystywania tego typu twórczości do swoich celów.

Interesującym przykładem procesu o łamanie praw autorskich jest sprawa Andy Warhol Foundation przeciwko Lynn Goldsmith. Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych uchylił orzeczenie sądu niższej instancji o tym, że Warhol dokonał transformacyjnego dozwolonego użytku ze zdjęcia, które Lynn Goldsmith zrobiła muzykowi rockowemu Prince’owi w 1981 roku. Sąd stwierdził, że użycie przez Warhola nie miało charakteru transformacyjnego, ponieważ fotografia była „rozpoznawalnym fundamentem” Warhol Prince Series. Sprawa nie została do końca rozwiązana i jesienią tego roku ma trafić ponownie na salę sądową.

Licencje na zdjęcia

Aby opublikować zdjęcie w Internecie nie musimy być jego autorem. Aby rozwiązać problem publikacji nieswoich zdjęć powstały specjalne licencje, które umożliwiają częściowe lub całościowe dysponowanie czyimiś utworami. Najczęściej wykorzystywana licencja to Creative Commons, która zawiera w sobie kilka innych licencji oraz All Rights Reserved (Wszelkie Prawa Zastrzeżone).

Cztery główne licencje Creative Commons

• Uznanie autorstwa (BY) – pozwala na kopiowanie, prezentowanie, rozprowadzanie oraz wykonywanie utworu, który został objęty prawem autorskim. Należy jednak przywołać nazwisko pierwotnego autora podczas dokonywanych czynności.
• Użycie niekomercyjne (NC) – możliwe jest kopiowanie, prezentowanie, rozprowadzanie oraz wykonywanie utworu objętego prawem autorskim, o ile nie zostanie ono użyte w celach komercyjnych.
• Na tych samych warunkach (SA) – utwór może być rozpowszechniany jedynie na tej samej licencji, na której udostępniono utwór oryginalny.
• Bez utworów zależnych (ND) – licencja ta pozwala na kopiowanie, przedstawianie, rozpowszechnianie oraz wykonywanie objętego prawem autorskim utworu wyłącznie w jego oryginalnej postaci.

Poza przedstawionymi typami licencji funkcjonują połączenia, gdzie wszystkie zawierają licencję BY. Prezentują się one następująco: CC-BY, CC-BY-SA, CC-BY-ND, CC-BY-NC, CC-BY-NC-ND i CC-BY-SA-NC.

Publikowanie zdjęć z wizerunkiem osób trzecich

Nieco inaczej sprawa ma się jednak w przypadku zdjęć grupowych, na przykład podczas koncertów czy większych wydarzeń, podczas których dana osoba jest częścią zbiorowości i nie traktuje się jej jako indywidualny byt.

Dodatkowo zwolnione z obowiązku proszenia o zgodę są osoby, które wykonują fotografie osobom publicznym, na przykład artystom, którzy w danej chwili pełnią funkcje publiczne (koncert, wystąpienie, sztuka).

Prawa autorskie do zdjęć na Facebooku i Instagramie
Zdjęcia publikowane na Facebooku muszą posiadać zgodę osoby fotografowanej i nie mogą być w żaden sposób sprzeczne z prawem. Jeśli osoba fotografowana zauważy, że jej wizerunek został upubliczniony może ona zgłosić się do autora posta z prośbą o usunięcie zdjęcia lub wrócić uwagę administracji.

Jeśli chodzi o zdjęcia na Instagramie, sprawa ma się nieco inaczej. Tutaj nie dochodzi do naruszenia ochrony wizerunku, jeśli wybrane zdjęcie zostanie przekazane dalej za pomocą Stories.

Fotografowanie obiektów objętych prawami autorskimi

Budynki, rzeźby oraz inne instalacje w przestrzeni miejskiej, które stanowią jej stały pejzaż są – w świetle regulacji – objęte prawami autorskimi i definiuje się je jako utwory, podobnie jak obrazy, filmy czy muzykę. Co za tym idzie, podczas korzystania z ich walorów możemy napotkać na pewne komplikacje. Jeśli rzeźba lub budynek są chronione prawem, nie można – bez zezwolenia – publikować ich w sieci ani na łamach magazynów.

Wieża Eiffla, choć sama w sobie utraciła już status utworu chronionego prawem autorskim, nie może być fotografowana i opublikowana w oświetleniu nocnym, ponieważ po zmroku autor oświetlenia wieży posiada prawa do jej obrazu.

Prawo autorskie w fotografii – podsumowanie

Wykonywanie, publikowanie i wykorzystywanie fotografii może być doskonałą zabawą. Należy mieć jednak na uwadze uczciwe traktowanie autorów zdjęć oraz osób znajdujących się na fotografiach.

Na koniec prosta rada – jeśli spodobało Ci się czyjeś zdjęcie i chciałbyś je wykorzystać – po prostu spytaj!